-6 Eylül, 1315-
-10 Eylül, 1315-
–27 Eylül, 1315-
-1-
Müverrih-i Fazıl Mösyö Gabriel Mono [Gabriel Monod]
Hayat, kitap… Sanki bu iki kelime yekdiğeri için bulunmuştur. Kitap bütün mevcudiyetiyle, maanisiyle, tenevvüüyle hissiyat-ı beşeriye mahsulü değil midir? Kitaplar hayat-ı içtimaiyemizin, zevk-i amik ruhumuzun, sehaib-i muzlime-i hissiyatımızın birer makesi, birer timsalidir. Hayatı anlamak için kitaplara müracaat ederiz, kitapları anlamak için de hayatımızı düşünürüz. Hayat ile kitap birbirinin lazım-ı gayr-ı müfarıkıdır.
Emelim, bu serlevha altında karilerimi – ekseriyetle – fuzala-yı garbın asarından haberdar etmek, kendilerine imkan dairesinde bir ufk-ı vasi-i tefekkürat küşat eylemektir. Bundan ümitvar-ı husulü olduğum menafi evvela: tarih, felsefe, hukuk hakkında tezyid-i malumat arzusunda olan talibin-i ilim ve irfana eserlerinden semerat-ı nafia istihsal edecekleri muharrirleri tanıttırmaktır. İhtimal ki bazı kimseler bunun faydasız olduğunu iddia ederler, fakat ben nefsimdeki tecrübelerle ispata hazırım ki müktesebat-ı ilmiye ve edebiyesini tezyit hevesinde olan bir mütefekkirin hedef olduğu müşkülatın en birincisi kitap intihabıdır. Bu baptaki hatırat-ı maziyemi ne zaman yoklarsam bir şehka-i bunâ-yı nedamet boğazımı tırmalar, hayat-ı dimağiyemi güya gıdalandırmak üzere sarf ettiğim nakit ve vakte ağlarım. Avrupalılar bir şahsın iktidar-ı ilmiyesini anlamak için kütüphanesini görmek kifayet eder derler ki bundan doğru hüküm olamaz.
Saniyen: Mevzubahis edilecek kütüb-i müteaddidenin nevine göre, mesela tarihe müteallik ise Alber Sorel [Albert Sorel] ve Ernest Lavis’in [Ernest Lavisse] mütalaatına; edebiyata dair olursa Emil Fake [Émile Faguet] Jül Lömeter [François Élie Jules Lemaître], Gaston Deşan [Gaston Deschamps], Güstav Larome, Jorj Pelise [George Pelisse] gibi meşhur münekkitlerin efkar-ı alimanelerine müracaat ederek bir eserin ne cihetlerden takdir veya muaheze edildiğini gösterir bir numune-i tenkit arz etmektir. Bunun faydası da kabil-i inkâr değildir, sanırım.
Bin sekiz yüz yedi senesi Temmuz’unun yedinci günü pek tantanalı, pek debdebeli, sırma şeritlere, parlak nişanlara müstağrak üç büyük zat Prusya’nın Tilsit şehrinde yeşil örtülü masanın etrafında içtima etmişlerdi.
Bunlar: Fransa imparatoru Napolyon’un hariciye nazırı Mösyö Şarl-Moris [Charles-Maurice de Talleyrand-Périgord] ve Rusya imparatorunun müşavir-i hususisi şura-yı devlet azasından ve ayandan prens Aleksandır Korakin [Alexander Kourakin] ile ferik rütbe-i askeriyesini haiz prens Lubanof [Dmitry İvanoviç Lobanov-Rostovsky] idi.
Bu zatlar, ebedi teşrifat kavaidine ittibaen memur-ı mahsusi tarafından müzakere odasına idhal edilerek birinci maddesi cümle-i atiyyeden ibaret olan muahede-nameye vaz-ı imza ettiler:
“İşbu muahede-namenin tasdikiyle mübadele olunduğu günden itibaren haşmetlü Fransa imparatoru ve İtalya kralı Napolyon Bonapart ile bütün Rusların haşmetlü İmparatoru beyninde sulh ve muhasalat-ı tamme hükümferma olacaktır.”
(…)
-İstanbul: 16 Eylül, 1315-