Balzak [Honoré de Balzac]

5

Tabiat-ı beşeriyede en esaslı kısmın akıl olduğuna inanıyorsanız kahraman olmak üzere aklı intihap eder, ulüvv-i cenabı, fazileti tasvir eylersiniz. Enzarınız harici makineye münatıf olur da yalnız bedene merbut kalacak olursa gaye-i hayalî olarak bedeni intihap eder, şühut-engiz etler, kuvvetli adeleler tasvir eylersiniz. İnsanın en ehemmiyetli kısmını hassasiyet cihetinde görürseniz yalnız şiddetli heyecanlarda bir güzellik bulacak, gözyaşı buhranlarını, nazik hisleri tasvir edeceksiniz. Tabiat hakkındaki fikriniz güzellik hakkındaki fikrinizi tahvil ve teşkil eyleyecektir. İnsan-ı hakiki hakkındaki hükmünüz insan-ı hayalî hakkındaki hükmünüzü icap edecektir. Tabi olduğunuz felsefe sanatınıza rehber olacaktır – işte bu suretle Balzak’ın felsefesi sanatını sevk ve idare etmiştir. Balzak insanı bir kuvvet olmak itibariyle nazar-i   mülahazaya alırdı: Onun için gaye-i hayalî olarak kuvveti intihap etti, tam aklın tesirinden azade, diğerlerine lakayt bir hâlde tasvir eyledi; onu besledi, eşhas-ı vakayinde kuvveti bir kahraman, bir amir-i mutlak halinde, birinci derecede gösterdi. 

Çılgınlığı, fazihatı güzel bir hâle nasıl getirmeli? Yırtıcı av kuşlarına bizim teveccüh ve meyelanımızı nasıl celp etmeli? Şimdiye kadar hemen bütün edebiyatların menfur, müstekreh ve gülünç şeyleri koymaları âdet olan yere merak ve ehemmiyeti, azimeti nasıl vaz eylemeli?

(…)