Umumi Fikirler ve Müteaddit Dereceli Taviz 

1

Bazı şeyler vardır ki tecrübe ve ihtisasları bizim için gayr-ı mümkündür; hâlbuki bizde bir saik-i mefruk ile fikir namını verdiğimiz ismi uyandıran şey tecrübe ve ihtisas olduğundan bu şeyler hakkında asla bir fikrimiz olamayacağı zannolunur. Mahaza bizim o şeyler hakkında gayet mazbut ve gayet sarih bir fikrimiz vardır. Şu sebepten ki tesmiyeyi husule getiren ameliyat mürekkepleşiyor ve bizi beklenilmeyen muvaffakiyetlere bilvasıta sevk ediyor. Burada, sabık makalelerde mütalaa ettiğimiz mekanizmanın aynı işliyorsa da artık vazifesini basit bir taviz ile değil bir silsile-i tavizat ile ifa ediyor.

İlk hatırımıza gelecek bir adedi, bilfarz 36 adedini mülahaza edelim. Ben bu işareti okuduğum zaman manasını pekâlâ anlıyorum, yani ivazı olduğu şeyi sarih olarak tahayyül ediyorum: 36, bir mucib-i tarif 35 zaid 1’dir. Tabir-i ahirle 36 ile gösterilen zümre-i eşya 35 ile gösterilen zümre-i eşyanın vahid-i mecmuına müsavidir. O hâlde (36) cami bir haddir ki diğer iki haddin birini tutuyor. Lakin 35 bir mucib-i tarif 34 zaid 1’dir; aynı vech ile 34 de 33 zaid 1’dir ve ilh.. O halde 36 son tahlilde otuz altı haddin yerini tutan bir hadd-i ihtisaridir. Bu ameliyatı daha iyi anlamak için menşeine doğru çıkalım.

(…)

Parnas Şairleri

4

(…)