Sekizinci Mektup: Kahire’den.

Nim muzi, büyük bir avlu içinde çantalar, sandıklar, denkler pey gayr-ı muntazam ehramler teşkil ediyor, ağır yükler altında hamalların kıvırcık saçları terliyor, dar nefesleri inliyor, gözleri hun-ı tahammül içinde kızarıyordu. Tercümanlar bir nezaket-i mugfele ile seyyah madamlar önünde baş kesiyor, yaldızlı şapkalarını ellerinde sallayarak delaletler vaat ediyorlardı.

(…)

Şems memba-ı hayattır – İhlitaf-ı ekalim ve ziya-yı şems – Ahlak ve adab-ı umumiye ile ekalimin münasebeti – Edep ve terbiye bir coğrafya meselesi midir? – Ziya-ı şemsin tufeylat-ı muzırra üzerine tesiri – Müteverrimiyetin güneşte tedavisi – Üstü açık hastaneler – Güneş çarpması – Efratta muzırat.

Şems memba-ı hayattır. Küre-i arz üzerinde bu feyz ve bereket, ziya ve hararet-i şems sayesindedir. Şemsin ziya-yı hayat-bahşası, hararet-i feyzbarı olmasaydı arz üzerinde ne bir ot biter ne de hayvandan eser görülürdü. Arz akır kalarak müthiş ve muzlim bir kütle-i müncemide hâlinde bulunurdu. Şemsin arz üzerinde asar-ı hayatiyeye sebeb-i yegane olduğunu ilk insanlar fehm ve idrak ederek isnat-ı uluhiyet etmeye kalkışmışlardır. Hâlâ şemse karşı ibadet eden ve kudret-i fatırenin bu zerre-i mahlukasını ilah tanıyanlar vardır.

(…)