Hayat-ı İlmiye, Edebiye ve İçtimaiye

Geçen hafta Avrupa’da, buhar makinelerini icat eden Vat [James Watt] kadar, şimendiferi ihtira eyleyen Estefanson [George Stephenson] kadar âlem-i medeniyete büyük bir hizmette bulunmuş bir zat, Mösyö Gram [Zénobe Théophile Gramme] vefat etti. Gazetelerin bu kadar şayan-ı dikkat bir zatın vefatına karşı gösterdikleri lakaydiye hayret etmemek kabil değildir. İhtimal ki bizim gazeteler bunu hiç yazmadı bile. Fakat Avrupa ceridelerinin kısm-ı âzamı da buna birkaç satırdan fazla bir şey tahsisini zait gördüler. Çünkü elektriğin ulemaya mahsus darü’l-istihzarlardan harice çıkarak hayat-ı yevmiyemizde istimalini temin eden Mösyö Gram olmuştur. Bu muvaffakiyet ise buhar kuvvetinin keşfinden, şimendiferin ihdasından aşağı telakki edilemez, beşeriyet için bu keşfiyat-ı mühimme kadar nafi ve müsmirdir. Mösyö Gram olmasaydı bugün elektrik galvani ve volta devirlerinden biri bulunduğu hâlde kalacak, sanayide akıllara hayret veren o tatbikat-ı mütenevviası insaniyeti müstefit edemeyecekti.

Filhakika, bugün elektrik ziyasıyla sokakların, binaların, her tarafın tenvir edilebilmesi, şimendiferlerin, tramvayların elektrikle işlemesi, yüzlerce beygir kuvvetine muadil kuvvetlerin bir telgrafname suhuletiyle mahall-i baideye sevk olunabilmesi şerefi büyük bir mektepten, hatta bir iptidai mektebinden bile şehadetname ahzedememiş olan bu hakir adama, Mösyö Gram’a aittir.

(…)

Kamer şu karşıki dağlarda şimdi habide…

Morardı namütenahilik, ahteran artık

Sükût içinde birer şiir-i itila natık;

Serabı andırıyor dağlar ufk-ı garbide.

(…)

-Amasya 2 Ağustos 1316-