-10 –

Gaye-i Hayalî

2

Sanatın Ahlak ile Münasebeti

Geçen makalelerde gaye-i sanatın bir tabiat-ı esasiye izhar etmekten ibaret olduğu tafsil edilmiş ve bir sanatkâr eşya-yı hakikiyede bir tabiat-ı esasiye anlayarak bunu bize de göstermek için tahrir yahut tersim edeceği, hâsılı bir suretle vücuda getireceği eserinde hakikati – aldığı tesire, fikre göre – tebdil edince bu eser gaye-i hayalî mertebesine varmış olur denilmişti. Yani zımnen şu tarif meydana çıkmıştı: Gaye-i hayalî, bir tabiat-ı esasiye izharı için tahvil edilmiş hakikatten ibarettir.

Bu tarifi iyice anlamak için iki şeyi bilmeye ihtiyaç hâsıl oluyor. Evvela tabiat-ı esasiyenin ne olduğunu anlamak lazım geliyordu; bu ise izah olunmuştur. Saniyen, zihnimizde hâsıl olan bir şüpheyi halletmek, bir sual-i mukaddere cevap vermek iktiza ediyordu: bir eserde mahza sanatkârın fikrine göre hakikat tahvil ve tağyir edilmekle o eser gaye-i hayalî mertebesine suut ediyorsa sonra eserlerin kıymeti beyninde bir derece, bir nispet tayini nasıl kabil olurdu? Binaenaleyh kabul ettiğimiz esasları ihlal etmeden asar-ı sanatın kıymeti ve mertebesini tayin için bize bir mikyas tayini elzemdi. (…)

-11 Temmuz 1314-

İngiltere’nin Layn Mayl [Line Mail] nam vapur kumpanyası tarafından ebhâr-ı baideye sefer etmek üzere inşa ettirilen Karesborok Kaysıl [Carisbrook Castle] nam vapurdur ki 7627 ton istiabında, 500 kadem tulunda, 56 kadem arzında, 250 birinci, 150 ikinci ve 220 üçüncü kamara yolcusunu alacak cesamette ve makinesi 8500 beygir kuvvetinde olup saatte yirmi bir mil sürati haizdir. Elyevm, mevcut vapurların en mükemmellerinden addolunuyor.