İngilizlerle Fransızlar ekseriya birbiriyle mukayese edilir. Hususi, müesses, vakıfane kitaplar yazanlardan “çalçene” mebahisine kadar bunlardan birinin diğerine tefevvuk ve rüçhanına dair irad edilmedik delil, ifşa edilmedik seyyiat, mübalağa edilmedik iftira kalmamıştır denilebilir. Herkes kuvve-i iknaiyesinin, bütün talakat-ı lisaniyenin, bütün kabiliyet-i tehziliyesinin himayetine bililtica taannüd ve temerrüd eder, saatlerce süren münakaşat ve mücadelattan yine sade kendi fikrine meshur, fakat bitab bir halde çıkar. Mübahasat yine vakıfane olsa arada dost keyfi için insaf ve hakkaniyetin ziyan oluşu yine o kadar büyük bir felaket addolunamaz, her bahiste bunların adem-i vücuduna o kadar alışmışızdır ki! Halbuki mesele bilakis gayet müşevveş, gayet azim, bahusus gayr-ı kabil-i hal olduğu için bir anda namütenahi şuabat ve aksama ayrılır, gayet vâsi vukuf ve malumata müftekir kalır ki tabii bu da mümkün değildir. İşte bunun için mübahisîn, bu cehl-i sırf içinde, birkaç duyma çırpma malumatlarıyla hemen mukayeseye girişip tamimata kadar kalkışarak, sıkışınca tuhaflığa, tehzile, hükümperdazlığa dayanarak mübahase bir hezeyan olup gider.

(…)