Birçok aylardan musahabe-i tenezzühide bulunmadığımız, İstanbulumuzun hareket-i zevkiyesini takip etmediğimiz için şimdi şehr-i şehirin eğlencelerini yazmakla bitiremeyeceğiz sanmayasınız, vakıa eğlence yerlerini tadade, olanları tasvire kalkışırsak bir sayfalık musahabemiz değil, bir haftalık gazetemiz bile kafi gelmez, fakat eski musahabatımız karileri bunları hep bilirler, eski manzaralarını değiştirmemiş olan nüzhetgâhları, tekrar tarife lüzum var mı ya? Mesela Sarıyer’de Çırçırın’da çalgısı güzel, suyu nefis cuma-pazar günleri vapurlar züvvarı taşımakla meşgul Büyükdere piyasası kalender sair senelerden çok aşağı kalmıyor. Tarabya’nın Sommer Palas [Summer Palace] Oteline yine Avrupa’nın milel-i muhtelifesi balkı gelip gidiyor. Göksu zarif piyadeleri, güzel sandallara daima meydan cevelander, Kuşdili’nde bildiğimiz tiyatrolar, oyunlar, Fener’e gidip gelenleri insan görünce üzerlerinde ki bir parmak tozdan derhal tanıyor! Bu sene farkı yalnız Üsküdar ve Çamlıca tarafı gösterdi, o ruhfeza mevakinin tahammülgüdaz eski yollarını, Üsküdar’ın çarşı yolu kaldırımlarını tahattur edenler burasını daima ayn-ı tarz esef-i iştigalde göre göre artık düzelemeyeceğine kani olanlar şimdi benden bu senenin Üsküdar muvaffakiyetini işittikleri vakit belki inanmak istemeyecekler, fakat emin olsunlar! Erbab-ı gayret ve iktidarın daima ihraz muvaffakiyet eyleyeceğini anlamak için Üsküdar’dan Çamlıca’ya kadar bir cevelan icra ederlerse dokuzuncu daire-i belediyeyi cidden alkışlamaya mecbur olurlar.

Üsküdar’da vapur iskelesinden çıktığınız gibi evvela sizi gayet mükemmel bir parke kaldırım istikbal eyliyor ki rakip olacağınız araba bu parke kaldırım üzerinde bir hareket-i muntazama, bir sürat-i mükemmele ile giderek çarşı boyunu kat ediyor. Çamlıca yolunu bulmak için sol tarafa döndüğünüz gibi daha tamiratı henüz ikmal olunmuş kaldırımlı sokağa giriyorsunuz. Arabanız süratini değiştirmeye hacet görmeden sizi Bülbülderesi’nin şosesine isal ediyor. Şosenin hali de zararsızdır, yalnız tozundan şikayet edeceksiniz, fakat Tophaneli oğluna yaklaştığınız gibi şosenin iki tarafına döşenilen borular sayesinde oraların sulandığı nazar-ı memnuniyetle temaşa edeceksiniz, sizde benim gibi bu himmetin kariben aşağılara kadar temdit olunacağına ümitvar olarak yolunuzda devam ederseniz senelerden beri gubar-ı metrukiyet ve mesdudiyet altında kalan belediye bahçesinin kapısını iki kanatları açık olarak mükemmelen boyalı bulacaksınız, bahçenin içerisi tanzim olunmuş, temizlenmiş süpürülmüş, ömürle yetişen cisim ağaçların bahçede hasıl olduğu sayeler altında, emekle yapılmış zarif havzaların, tarhların teşkil ettiği yollarda insan gezdikçe gezmek istiyor. Bahçenin orta yerinde tiyatro meydana getirilmiştir, iki haftadır Münakiyan Efendi’nin Osmanlı Tiyatrosu’yla Abdi Efendi’nin gülünçhanesi münavebeten oynuyorlar. Osmanlı Tiyatrosu’nun iki güzel piyesini orada seyreden muharririmiz temaşageranın kumpanyayı da bahçe sahiplerini de memnun edecek derecede kesir olduğunu temin eyliyordu. Şu hale bakılırsa Çamlıca Bahçesi şöhret-i kadimesini yeniden iktisaba başlıyor demektir.

Vakıa hayli eski zamanları tahattur edenler şu bahçenin bir zamanlar en meşhur mesire olduğunu söylerler, istad-ı muhterem Ekrem Beyefendi Hazretleri’nin “Araba Sevdası” unvanlı hikayelerinde Çamlıca Bahçesinin mükemmelliyet-i kadimesine mükemmelen tarif etmiş oldukları için ihtiyarlarımızın hatıratına müracaat edecek yerde bahçenin eski haline tecessüm ettirmek üzere karilerimizi “Araba Sevdası’nın” birinci babında mütalaaya şimdiki münazarasını da temaşa etmek üzere şöyle bir Çamlıca cevelanına davet ederim.

Kim bilir, belki dokuzuncu daire-i belediyenin himmet ümranperveranesine böyle teşvikat inzimam eder de Sarıkaya’nın belediye bahçesine eski şöhretini iade ederiz, zaten erbab-ı tenezzühün mesire-i intihabı da modaya bağlı değil mi ya?  Rahatça giyilen geniş pantolonları modadır diye bir vakit daraltıp Tanbura’ya Çiverek’den sonra şimdi yine eski rahat şekle iddia ettikleri gibi modadır diye sıcağına, tozuna, dumanına tahammül eyledikleri Kuşdili Tiyatrolarını birkaç vakit sonra terk ederek Çamlıca Tiyatrosunu intihap etmeyeceklerini kim iddia eyleyebilir?

Burasını kestiremem ama, himmet ve gayreti meşhut olan Üsküdar daire-i belediyesi iskeleye kadar caddenin sulanmasına, hele koşu yolunun tamirine muvaffak olursa gelecek sene rağbet-i umumiyenin Çamlıca’da karar kılacağını iddia ederim.

On Birinci Mektup: Kahire’den