De l’Intelligence 

Umumi Fikirler ve Taviz-i Basit 

Malumdur ki isimler ikiye ayrılır: Esma-yı hassa, Esma-yı cinsiye. Birincileri: “Sezar, Tuilleri, Kromvel” [Sezar, Tuillerie, Cromwell] gibi yalnız bir şebaha ait, ikincileri: “Müselles, ağaç, renk” gibi eşbah-ı müteaddideye şamildir, denilerek bunlar birbirlerinden pek güzel tefrik edilmektedirler. İsm-i cinsler her hafıza-i beşeriyede daha müteaddit ve daha müsteamildir; her lisanda bunlardan otuz kırk bin kadar bulunarak lügati bunlar teşkil ederler. Ondan başka ehemmiyetleri de diğerlerinden ziyadedir: bunlar vasıtasıyladır ki tasniflerimizi, hükümlerimizi, muhakemelerimizi tesis eder, ham ve mahrum irtibat-ı tecrübeden muntazam ve tam bir ilme geçeriz. Bunları dikkatle mütalaa edelim. İsm-i cinslerin tabiat-ı hakikiye ve hizmet-i sahihalarını sarf ve nahiv veya mantık müntesibini sıfatıyla değil ilm-i ahval-i ruh   nokta-i nazarından bulup tayin etmek, netayici namütenahi bir hakikat-i asliye ve mühimmeyi elde etmektir.

(…)

[Geçen nüshadan mabad ve hitam]

Jenerasyon İspontane 

“Jenerasyon ispontane” uzviyatın bazı şerait tahtında, – daha evvelce yaşamış bir cism-i uzvîye hacet kalmaksızın – madde-i gayr-i uzviyeden teşekkül edebilmeleridir. Pek eski zamanlardan beri herkes jenerasyon ispontanenin mümkün olduğu fikrindeydi. Zamanında tabiatı en iyi anlayabilmiş olan Aristo bile ecsam-ı uzviyenin, tenasül-i tabii ile bir yumurtadan yahut tohumdan çıktığı muhakkak olmakla beraber bazen fevkalade olarak madde-i gayr-i uzviyeden de teşekkül edebileceğini kabul etmişti. 

Jenerasyon ispontane fikri on yedinci asra kadar hemen bila-itiraz münteşirdi. 1638’de Redi bir et parçası bir tül içerisinde muhafaza edilirse üzerinde böcekler hasıl olmayacağını ve bu surette muhafaza edilmemiş olan etlerin üzerinde yetişen böceklerin de sinekler tarafından bırakılan yumurtalardan çıktıklarını göstererek jenerasyon ispontane fikrini sarstı. Ondan sonra Harve de – yukarıda yazdığımız- meşhur kelamıyla o fikri reddetti. 

Fakat hurdebînin keşfiyle o vakte kadar meçhul olan birtakım uzviyat-ı sagirenin görülmesi “jenerasyon ispontane” için tekrar taraftarlar peyda etti. 

(…)

[*] Bu makalede istimal olunan şahıs kelimesi yalnız insana raci değildir. İster bir hücre ister birçok hücrelerden mürekkep olsun yaşamak hassasını haiz her bir uzviyet bir şahıstır. İnsan bir şahıs olduğu gibi ilm-i hayatta bir deve, bir meşe ağacı, bir protist de birer şahıs addedilirler.