70

Edebiyat ve Ahval-i İklimiye

Edebiyat üzerinde haiz-i nüfuz olan müessirat meyanında arz ve semaya büyük bir hisse ayrılıyor. Ahval-i iklimiyenin insanlara ve binaenaleyh edebiyata tesir-i azimi ezmine-i kadimede az çok malum olmakla beraber zamanımızdaki kadar vazıh bir surette ve bir kisve-i ilmî altında serdedilmemişti. Hâlbuki bugün bir kavmin gerek tarih-i siyasisini gerek tarih-i edebîsini yazmak isteyen zevat o kavmin mukim bulunduğu kıtanın, teşkilat ve terakkiyat-ı fikriye ve maddiye üzerinde ne gibi tesir hasıl ettiğini aradıkları gibi yalnız bir muharririn kabiliyet ve kudretini tahlile hasr-ı mesai ettikleri zaman da bu müessire büyük bir ehemmiyet veriyorlar. 

Zamanımızın hangi bir mesele-i felsefiyesi karıştırılsa mutlaka buna dair bir fikrine tesadüf edilmesi hemen muhakkak olan İpolit Ten [Hippolyte Taine] meşhur Lafonten’in [Jean de La Fontaine] tetkik-i ruh ve asarına hasr eylediği bir cilt eserine ahval-i iklimiyenin ehemmiyetini iddia ile başlıyor. Biraz uzun sürecekse de Ten’in o sayfalarını nakletmekten kendimi men edemeyeceğim:

(…)