16

Ten [Hippolyte Taine] ve Asarı

-500’üncü nüshadan beri mabad-

Ten’i bu meleke-i galibe nazariyesine sevk eden şeylerin en kuvvetlisi zevk-i tecrittir. O insanları yalnız bir cihetten tersim eder. Mesela bazı adamlar onun nazarında münhasıran haris, hasut, mağrur ve mütekebbirdir. Ten’in Balzak’a [Honoré de Balzac] perestişi de bu nazariyesinin takarrürüne yardım etmiştir. Yalnız felsefede tamim cihetine meyil ile eşhas-ı vakayini sade bir ihtiras veya melekenin yed-i terkibine bırakmaktan vazgeçmiştir. Onun nazarında adamlar mevcudiyetlerinin bütün kuvasını etrafında cem eden bir ihtiras-ı galipten müteşekkildir; fakat hayat-ı fikriye içinde yaşayan insanlarda bu merkez-i galebe ihtiras değil, tekmil kuva-yı fikriyelerini kendine celp ve cezb eden bir meleke, bir mevhibe, bir nüfuz-ı aklidir.

(…)