16

Ten [Hippolyte Taine] ve Asarı

-500’üncü nüshadan beri mabad-

Parlak, fakat boş ve kof cümlelerden, müstehzi ifadattan hiç hoşlanmazdı. Nev-i beşer hakkında felsefesi pek şiddetli olmakla beraber bütün kulub-ı mütevazıa gibi o da fevkalade hatır-nüvaz, merhametli, müşfik ve fukara-perverdi. Hiç kimsenin kalbini kesr ve cerh etmek değil, incitmesini bile istemezdi. Ruh-ı beşere büyük hürmeti vardı; insanların zaafiyat ve ızdırabatını pek iyi tanır ve elinden geldiği kadar çaresaz olmaya çalışırdı. Hususiyle sebat-ı meramda Ten bir numunedir. Alman filozoflarından Hegel’i [Georg Wilhelm Friedrich Hegel] anlamak için eserlerini tamam bir sene her gün okumuştur. Hristiyanlıkla katiyen kat-i alaka etmiş olduğu hâlde patırtılı nümayişlerden, bi-sûd mücadelattan ihtirazen esna-yı tedfininde merasim-i diniyenin icrasını tasvibe mecbur olmuştur; fakat Katolik ayini üzere gömülmesi nazariyat-ı felsefiyesini bir nevi ret gibi telakki edileceğinden cenazesinin istiklal-i efkârına riayeti kabul eden Protestan mezhebine tevfikan kaldırılmasını vasiyet etmiş ve bu suretle hareket edilmiştir. Bütün hayatında muhafazasına itina ettiği sadeliğe mugayir tantana ve debdebenin  istirahat-gâh-ı ebedîsine giderken de yapılmamasını söylediğinden cenazesinde ne merasim-i ihtiramiye-i askeriye icra ne de akademi-kâri nutuklar irat olunmuştur.

(…)