“Musahabe-i Tarihiye”

Tafsilat ve heyet-i mecmua – Vekayi ve tarih – Fen ve sanat

-1-

Fransa meşahir-i müverrihininden Mösyö Albert Sorel=Albert Sorel [*] diyor ki: Ekseriyetle insanlar tarih hususunda tafsilat ve teferruata dair bir fikr-i batıla maliktirler. Bu fikr-i sakim tarih-i fen ve sanatı için pek mühlik bir şeydir. Acaba şu cümleleri kim okumamıştır, kim işitmemiştir,  kim tekrar etmemiştir: “Mevcudiyetimizde, muhitimizde yaşayan hal-i hazırı anlamaya, bilmeye muktedir olmadığımız halde, kitaplar arasında defnedilmiş olan tarih-i eyyam-ı maziyenin imkân-ı iade ve ihyası nasıl iddia ediliyor?

(…)

[*] Fransız müverrihleri mukaddema tefahhusat-ı fenniyenin vasıta-i belagatle tekemmülünü bi-faide hatta tehlikeli addederek şekil ve üslup takayyüdatını – şayan-ı esef bir aksülamel olarak – tarihten ihraç etmişler, bunun yerine efkâr-ı siyasiye ve içtimaiyeyi, ihtirasat-ı diniyeyi ikame ile hakayık-ı tarihiyeyi bir zalam-ı meşkukiyet içine sokmuşlardı. Bitaraflık bahanesiyle ekseriya zevksiz, renksiz, menazırdan ari, yabis ve üryan birtakım vesaikle malî eserler neşrine inhimak etmişlerdi.

(…)