-1-

Fransa’da mesele-i tedrisat: Muallimler – Hikâye-nüvisandan Pol Adam’ın [Paul Adam] iktidar-ı kalemiyesi – Adam’ın Amerika hakkında bir makalesi – Şarl Mark dö Granj’ın [Charles Marc des Granges] bir kitabı, Ebu Münekkidin Jofrüva [Geoffroy]- Gustav Laröme’nin fikri

Fransa efkâr-ı münevveresi bu aralık yine mesele-i tedrisat ile iştigale başladı: Bu mesele-i mühimmenin başlıca nukat-ı esasiyesi papazların terbiye-i etfaldan meni hükümet-i hazıranın menafiine ve “serbesti-i tedris” gibi umum hükümat-ı medeniye tarafından kabul olunmuş bir kaide-i esasiyeye muvafık olup olmadığını tetkik ile beraber mekatib-i idadiye programlarının ıslahına, darülfünunların teşkilat-ı esasiyelerini tebdil ve tağyire mütealliktir. Bunun için meclis-i mebusanda umur-ı maarife aşina birkaç azadan bir komisyon teşkil edilerek riyasetine, oportunist fırkasından vükela-yı sabıkadan meşhur Mösyö Ribo intihab edildi. Komisyon bu bapta bir karar vermeden evvel akademi azalarına, darülfünun muallimlerine, vilayat mecalisine, elhasıl terakki-i marifet hususunda istihsal-i reyleri faydadan hali olmayan zevatın hepsine müracaat etti. Bunlardan topladığı efkâra mütalaa-i zatiyesini de mezcederek bir mecelle-i nefise halinde tab ettirdiği kitabı parlamentoya takdim eyledi. Bu Teşrinisani’de küşat edilecek olan mecliste bu bapta bittabi müzakerat-ı mühime cereyan edecektir. O zaman netayic-i mühimmesini ayrıca beyan edecek isem de Fransız evrak-ı havadisi tarafından kitabın muhteviyatı hakkında serd olunan mütalaat bizim teşkilat-ı maarifimize hemen tamamı tamamına tatbik olunabileceğinden şuun-ı ilmiye ve edebiyeden bâhis olacak olan bu kısmımızda şimdiden buna dair birkaç söz söylemek faydadan hali olmaz zannederim.

(…)

Pol Adam [Paul Adam]… İşte üdebamız tarafından numune-i imtisal ittihazına şayeste bir muharrir; henüz otuz altı yaşında yirmi beş ciltten müteşekkil muhalledat-ı kalemiye sahibi! Bugün bütün münekkitler tarafından Adam’ın eserlerindeki mehasin-i lafziye, mezaya-yı fikriye, necabet-i edebiye takdirlerle teslim ediliyor. Bu, hikaye-nüvislerden pek azına nasip olan bahtiyarlıklardandır. Adam’ın iktidar-ı ilmiyesini anlamak isteyenlere Jurnal gazetesindeki makalat-ı mütenevviasını tavsiye ederim; bunları okumalı da garp üdebasının iktidar ve ehliyetlerini anlamalı.

(…)

-İstanbul: 17 Eylül, 1315-