-5-

Edebiyat-ı Cedide, Menşe ve Esasları

On dokuzuncu asr-ı medeniyetin en mühim keşfiyat-ı ilmiye-i esasiyeden biri gerek âlem-i maddiyatta gerek âlem-i maneviyatta hiçbir hadisenin birdenbire, saika-i tesadüfle vücut bulamayıp mutlaka evvelden beri mevcud-ı hafi, celi, büyük küçük birtakım sebeplerin bir netice-i zaruriyesi olarak vukua geldiği hakkındaki kanun-ı umumidir. Bu kanunun hususiyle ulum-ı ahlakiye ve siyasiyeye tatbiki ulum-ı mezkûrenin ruşeni bütün bütün tebdil ile ehemmiyetini fevkalade tezyit eylemiştir. Tarihin, edebiyatın ve alelumum sanatın vücudu izah olunmak için bir ırkın temayülat-i iptidaiyesinden başlanarak iklim münasebetiyle hadisat-ı tabiiyenin tesirinden, bu tesirat sebebiyle tevellüt eden efkâr ve ahlakın müessesatı-ı diniye ve siyasiye üzerindeki nüfuzuna kadar bilcümle vakayii birbirine rapteden zincirin halkat-ı müteaddidesi tayin ve irae olunuyor.

(…)

Tarih-i millîmizde 1255 senesinin ehemmiyet-i medeniyesini tarife lüzum yoktur. O sene Tanzimat-ı Hayriyenin vuku-ı ilanı her büyük milletin edvar-ı hayatiyesinde ancak bir iki kere tesadüf olunacak tebeddülat-ı esasiyeden madut olduğu cihetle bunun neticesi olarak vücut bulan efkâr ve ahlak hâl-i umumisi bizde de yeni bir heyet-i içtimaiyenin mebanisini ihzar etmiştir.

(…)