Altıncı Mektup: İskenderiye’den

Reng-i semavi – Elvan hakkında nazariyat – Serap ve reng-i sema – Kâğıt paçavradan mı yapılır, odundan mı? – Gittikçe kâğıtlar çabuk yıpranıyor – Rayiha-i ezhar ve Paris modası – Gül kokulu menekşeler, menekşe kokulu sümbüller – Sanat, çiçeklerin kokusuna da karışıyor

Ulviyet-i tabiatı tetkik için insanlar ilk nazar- ı tefahhusu semaya atfetmişlerdir. İlm-i heyetin esası da ulum ve fünun-ı saireden pek çok zaman evvel vaz edilmiştir. İnsanlar kendi mahiyet-i uzviyelerini anlamadan seyyaratın harekâtını hesaba, sevabitin vaz ve cesametini tayine çalışmışlardır. Mısr-ı Kadim kâhinleri bile tetkikat-ı semaviyeyi en büyük fazl ve himmet ve yegâne fen ve marifet bilirlerdi. İnsanların asırlardan beri nazar-ı tetkikini, hayretini celp eden bu bi-intiha saha-i semada acaba tam bir tetkik meydana konulmuş mudur? Şems’i tarattılar, terkibini anladılar. Kamer’in haritasını çıkardılar. Dağlarını, derelerini ölçtüler. Fakat sade bir noktada henüz meydan-ı tetkik küşadedir: Ecram-ı semaviyeden kat-ı nazar semanın nice şiir-i üdeba için tavsifat-ı hissiyat-perverane serdine zemin olan rengi, nice hükemanın nazar-ı hikmetini celp ederek müddet-i medide vakf-ı hayret eyleyen o tatlı mavi rengi neden ileri geliyor? Buna bile erbab-ı fen kati bir karar veremedi. Nasıl olur ki Merih seyyaresinin meskûn olup olmadığı meselesi kolayca hallediliversin?

(…)