-2-

Esalib-i Milel

Terakkiyat-i fikriyenin tabi olduğu kavanin-i tabiiyeye dair taharriyat-i felsefiyede bulunanlardan birisi demişti ki: “Her milletin terakkiyat-ı edebiyesi umur-ı sairedeki terakkiyatı ile mütenasiptir. Vehle-i ulada bir hakikate benzeyen şu kulluk ne kadar muğfel, hakikate -bütün bütün münafi değilse bile- ne kadar az mümas olduğunu anlamak için Alman Tarih-i Edebiyatı’nı gözden geçirmek kâfidir: Filhakika on ikinci asırda gelen Papaz Lamperhet’in [Lamperhen] manzumat-ı tarihiyesiyle gözünü açan Alman Edebiyatı on sekizinci asra kadar aheste aheste terakki ederek Göte [Goethe] ve Şiller [Friedrich Schiller] zamanında son haddine baliğ olmuş, on dokuzuncu asırda Henrih Hayene’nin [Henrich Haine] deha-yı şairanesi sayesinde başka bir kıyafet almış, fakat bu kıyafet Alman Edebiyatı’nın Şiller’den sonra başlayan tedennisine mani olamamıştır; hâlbuki Almanya’nın hususat-ı sairedeki terakkiyatı  -Rus Edebiyatı’na makûsen- ancak on sekizinci asrın nısf-ı ahirinde ve daha doğrusu on dokuzuncu asırda müyesser olmuştur. (…)

– Tevfik Fikret Bey’e –